21 marca 2019 r. w Łodzi zmarła właścicielka Białej Oławy (Alovė, Alytaus rajonas), księżniczka Halina Gedymin-Żylińska (lit. Halina Gediminaitė-Žilinska), potomkini Wielkiego Księcia Litewskiego Kiejstuta, sybiraczka.

14 czerwca 1941 nie z własnej woli opuściła Litwę, żyjąc z dala od ojczyzny, do ostatnich dni mówiła swoją ojczystą gwarą dzuków. Budynek dworu w Białej Oławie, z murami o grubości ponad jednego metra, pochodzącymi z czasów Tyzenhauza, w latach 80 XX wieku na polecenie przewodniczącego kołchozu został zrównany z ziemią. Należące do dworu w Oławie ziemie zostały przez obcych podzielone, a dom zniknął. Z poczuciem krzywdy czy bez, księżniczka Halina z Gedyminów co roku przyjeżdżała na Litwę, zatrzymała się w jednym z hoteli w Olicie, odwiedzała braci i siostry Sybiraków oraz miejsca znane z dzieciństwa w Alovė, Nedzingė, Seredžius, Aukštadvarisie, Onuškis.

Halina Gedymin-Żylińska urodziła się 17 listopada 1925 r. we dworze w Oławie. Rodzice Haliny pobrali się w Oławie, w kościele Św. Trójcy, 23 sierpnia 1921 r. Ojciec Jan Giedymin (1883–1932) z dworu w Pašilė, matka Maria Skarżyńska1 (1894–1995).

Dziadek Witold Skarzyński (Boncza Skarzyński) uczestniczył w powstaniu z 1863 r. W powstaniu jego żona, księżniczka Jadwiga z Kiejstut-Gedyminów (1860–25 01 1944), w wyborach do rosyjskiej Dumy poparła Donatasa Malinauskasa, sygnatariusza aktu niepodległości z 16 lutego 1918 r.

Witold Skarżyński, syn Ferdynanda i Tekli z Szabuniewiczów, w wieku 48 lat ożenił się z 29 letnią Jadwigą. Ślub odbył 8 (20) listopada 1890 r. w  Seirijai, w kościele Matki Boskiej Szkaplerznej.

Dziadkiem Haliny od strony ojca był książę Julian Gedymin, jego żoną była Aleksandra z rodu Szczerbów. Nie wiadomo czy to były oddzielne gałęzie rodu Gedyminów.

Dzieciństwo i drzewo genealogiczne książąt Kiejstut-Gedyminów

Halina Gedymin-Żylińska uczyła się w domu, egzaminy zdawała w polskim gimnazjum w Kownie, języka litewskiego nauczyła się we dworze w Oławie bawiąc się z dziećmi ze wsi, i w gimnazjum. Dziwne wydaje się stwierdzenie, że szlachta nie umiała mówić po litewsku. Po wejściu sowietów na Litwę studiowała w Wilnie, mieszkała u Mariana i Janiny Barbary Hoppenów. W ich domu było przechowywane namalowane na skórze drzewo genealogiczne książąt Kiejstut-Gedyminów. Podczas jednego z przeszukiwań agenci KGB je skonfiskowało, a ślady prowadzą do muzeum w jakimś miasteczku... Gdzie ono jest teraz?

Okupacja sowiecka

W r. 1940 została skonfiskowana cała ziemia, która była w posiadaniu właścicieli dworu w Białej Oławie, Jadwigi Gedymin-Żylińskiej i Zygmunta Żylińskiego. Odebrano ogółem 80 ha. Po konfiskacie matka Haliny przeniosła się do domu teścia Jana Żylińskiego w Nedzindze, gdzie sowieci właścicielowi z 81 ha zostawili do użytku 10 ha ziemi. Po przyjeździe z Wilna do Nedzingi na wakacje 16 letnia Halina wraz matką w 14 czerwca 1941 r. została wywieziona do Sławgorodu (kraj Ałtajski). W Naujoji Vilnia) mężczyzn oddzielono od kobiet, miedzy nich trafił Jana Żyliński, ojciec przyszłego męża Haliny, i jego kuzyn Aleksander Żyliński. Zostali oni zamordowani w 1941 r. w obwodzie Archangielskim.

Młodość na zesłaniu

Najpiękniejsze lata młodości Halina spędziła na zesłaniu. 28 listopada 1946 r. Halina z Gedyminów i Jerzy Żyliński z Nedzingi zawarli w Sławgorodzie ślub cywilny. Zesłana razem z Jerzym, na zesłaniu skończyła szkołę pielęgniarską. Po 10 latach, w listopadzie 1950 r. dzięki pomocy brata męża Haliny, profesora Tadeusza Żylińskiego, rodzina z dójką dzieci, Czesławem i Andrzejem, matką i teściową, przybyła do Łodzi. Urodziło się tu jeszcze dwoje dzieci - Tadeusz i Krystyna.

Pamięć, której nikt nie potrzebował...

Halina miała niewyczerpaną wiedzę o rodach dawnej Litwy, o których opowiadała babcia księżniczki Jadwiga z Kiejstut-Gedyminów Skarzyńska, mieszkając we dworze w Oławie. Szczególnie dużo wiedziała o okolicach Trok, Merkinė, Alytus), wiele opowiadała swoim dzieciom o szlachetnych rodach: Skarzyńskich, Kiejstut-Gedyminów, Żylińskich, Szabuniewiczów, Szuksztów, Gieysztorów, Trzankowskich, Talko-Hryncewiczów, Tańskich, Rymkiewczów, Gromadzkich, Rossochackich, Burbów, Łappów, Żubrów, Muszyńskich, Hoppenów, Mongirdów, Auksztolisów, Narutowiczów, Pac Pomarnackich, Urbanowiczów, Huszczów, Haciskich, Korewów, Dąbrowskich, Jaxa Kwiatkowskich, Szetkiewiczów, Horbaczewskich, Malinowskich, Gawianowskich, Strawińskich, Mujżelów, Parczewskich, Murza Murziczów, Ugiańskich, Łaszkiewiczów, Świdów, Młynarskich, Hryncewiczów, Glatmanów, Stommów, Romerów, Pawłowiczów, Basińskich, Gadonów, Grohmanów, Saryusz Wolskich, Krysztofów, Stefanowskich Świątkowskich, Wiszniewskich, Grażewiczów, Puciatyckich, Kochańskich, Rosenów, Bystramów, Stiepanowów, Witkowskich, Parisotowców. Wiele opowieści zostało zapisanych, w tym o dworze w Oławie. Dzięki nim udało się znaleźć i zidentyfikować obrazy księcia Bernarda Kiejstut-Gedymina, ucznia słynnego malarza artysty Jana Rustema, przechowywane w Muzeum Regionalnym w Olicie. Halina ponownie przed śmiercią potwierdziła, że portrety książąt zabrane z dworu w Oławie zostały namalowane przez księcia Bernarda Kiejstut-Gedymina.Będąc skromną osoba, nie wniosła żadnych roszczeń, a muzeum w Olicie nie było nią zainteresowane.

Z Haliną Gedymin-Żylińską odeszła część naszej historii, której najwyraźniej nie potrzebowaliśmy, a poczuliśmy potrzebę obcych brzegów jezior, lasów i ziem... Nikt nie liczył, ile ziemi przesiąkniętej krwawymi łzami trafiło do majątku komunistów, których włości wielokrotnie  przewyższały włości Białej Oławy.

Księżniczka Halina Giedymin-Żilinska została pochowany w części ewangelicznej starego cmentarza w Łodzi, 27 marca w 2019 r. w obecności przedstawicieli starych rodów litewskich.

Na zdjęciu: księżniczka Halina Giedymin-Żilinska, rok 2005.

Viktoras Jencius –Butautas, Rokiškis

PS. Forma nazwisk w języku litewskim: Skaržinskiai, Kęstučiai-Gediminiai, Žilinskai, Šabunevičiai, Šukštai, Geištorai, Tžankovskiai, Talko-Grinevičiai, Tanskiai, Rosochackiai, Rimkevičiai, Gromadzkiai, Burbai, Lapai, Žubrai, Mušinskiai, Hopenai, Mongirdai, Aukštuoliai, Narutavičiai, Pac-Pomarnackiai, Urbanavičiai, Huščiai, Haciskiai, Kareivai, Dombrovskiai, Jaksai-Kviatkovskiai, Šetkevičiai, Garbačiaaikai, Malinaaikai, Gavianovskiai, Stravinskiai, Mujželiai, Parčevskiai, Murzai, Murzicai, Ugianskiai, Laškevičiai, Švidai, Mlinarskiai, Grincevičiai, Glatmanai, Stomas, Romeriai, Pavlovičiai, Basinskiai, Gadonai, Grohmanai, Sariušai-Volskiai, Kšyštofai, Stefanovskiai-Šviatkovskiai, Višnevskiai, Graževičiai, Puciatickiai, Kochanskiai, Rosenai, Bystramai, Stiepanovai, Vitkovskiai, Parisotovskiai.



+